| Date 21-05-2013 1 Wat is een bedrijventerrein ons waard? UCF Summerschool: Sustainable Society 14/05/2014 Michiel Daams Economische Geografie & Vastgoedkunde Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Een vraag uit het programmaboek “Moeten economische activiteiten zich concentreren op enkele grote locaties of juist kleinschalig zijn met een grotere verspreiding in de regio?” 2 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Inhoud 1 – Bedrijventerreinen: perspectief op Friesland 2 – Economische waarde van natuur en landschap 3 – Tool voor betere integratie natuur in afweging bedrijventerrein-ontwikkeling 3 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Bedrijventerreinen: perspectief op Friesland › Een blik op de data: IBIS 4 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Definitie bedrijventerrein (IBIS) Wat het niet is: - zeehaventerrein - economische zone - kantorenlocatie - grondstoffen / olie- en gas / water winning - agrarische doeleinden - afvalstort 5 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 6 -150 -100 -50 0 50 100 150 › verandering aantal bedrijventerreinen 2004-2013 (Berekening o.b.v. IBIS) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 › totaal aantal bruto hectares (2013) 7 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 (Bron: IBIS) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 › # bruto hectares per bedrijventerrein (2013) 8 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 (Berekening o.b.v. IBIS) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 9 Bakkeveen (Friesland) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 10 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Bruto hectares oppervlak Gemiddeld opp. St.dev. Max. Friesland 15,4 31 300 Groningen 18,5 28 218 Drenthe 26,7 61 600 11 Bedrijventerreinen in 2013 (GIS-berekening o.b.v. IBIS) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 12 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Bruto hectares oppervlak Gemiddeld opp. St.dev. Max. Friesland 15,4 31 300 Groningen 18,5 28 218 Drenthe 26,7 61 600 13 Bedrijventerreinen in 2013 Waarom zo versnipperd in Friesland? - werkgelegenheid voor leefbaarheid dorpen 2 kanttekeningen (GIS-berekening o.b.v. IBIS) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Waar werken Ferwerderadiel’ers? 14 › Bijna de helft in Leeuwarden Pendeldata CBS 2008 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 15 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Ruimtelijke veroudering › 61% van de Friese bedrijventerreinen in 2013 (berekening o.b.v. IBIS) Veroudering volgens IBIS: - inrichting en lay-out - ruimtelijke inpassing in de omgeving - conflict tussen grondgebruiksfuncties  Dus herstructurering? 16 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Historie: ontwikkeling uitleglocaties › Situatie anno 2014:  overschot versnipperde laagwaardige terreinen 17 Date 05-06-2014 (IBIS, 2013)

| Date 21-05-2013 › De prijs van (versnipperde) uitbreiding 18 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Inhoud 1 – Bedrijventerreinen: perspectief op Friesland 2 – Economische waarde van natuur en landschap 3 – Tool voor betere integratie natuur in afweging bedrijventerrein-ontwikkeling 19 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 › Waarom niet:  Bedrijventerreinen concentreren bij steden?  Herontwikkelen i.p.v. uitleglocaties ontwikkelen? › : › : 20 Date 05-06-2014 “Onduidelijk is wanneer de verkiezing ‘mooiste provincie van Nederland’ herhaald gaat worden, maar ondanks de genoemde bedreigingen [Utrecht] zal bij gelijkblijvende criteria Fryslân waarschijnlijk toch weer als beste scoren, gezien ook de voorsprong op nummer twee Utrecht.” (p.17)

| Date 21-05-2013 › Afwegingskader: waarde van natuur › Vergelijking waarde bedr.terr. en natuur lastig - Marktwaarde en niet-marktwaarde › Dominante waarderingsmethoden - Contingente waardering - Hedonische beprijzing 21 Date 05-06-2014 Indien ontwikkelen uitleglocaties

| Date 21-05-2013 › Afwegingskader: waarde van natuur › Vergelijking waarde bedr.terr. en natuur lastig - Marktwaarde en niet-marktwaarde › Dominante waarderingsmethoden - Contingente waardering - Hedonische beprijzing 22 Date 05-06-2014 Indien ontwikkelen uitleglocaties

| Date 21-05-2013 › Afwegingskader: waarde van natuur › Vergelijking waarde bedr.terr. en natuur lastig - Marktwaarde en niet-marktwaarde › Dominante waarderingsmethoden (kanttekeningen) - Contingente waardering - Hedonische beprijzing 23 Date 05-06-2014 Indien ontwikkelen uitleglocaties

| Date 21-05-2013 Mooie gebieden in Friesland 24 Bron: Staat van Friesland, 2013, p.15 › 73% van het oppervlak ‘mooi’ - Cultuurhistorische landschappen - Bossen - Natuur Oordeel deskundigen (niet de markt – de ‘gebruikers’!) Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Inhoud 1 – Bedrijventerreinen: perspectief op Friesland 2 – Economische waarde van natuur en landschap 3 – Tool voor betere integratie natuur in afweging bedrijventerrein-ontwikkeling 25 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Tool 1: Hotspotmonitor › Systematisch natuurwaardering meten 26 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 27 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 28 Date 05-06-2014 Begin 2014: 13.000 respondenten (NL, DE, DK) www.hotspotmonitor.eu Nationale markers

| Date 21-05-2013 Mooie gebieden in Friesland 29 Date 05-06-2014 Staat van Friesland, 2013, p.15 Hotspotmonitor database (12/2013) Volgens experts Volgens de markt (de ‘gebruikers’)

| Date 21-05-2013 Door 50 inwoners van Leeuwarden gewaardeerde natuur 30 Date 05-06-2014 Postcodes respondenten

| Date 21-05-2013 31 Date 05-06-2014 Lokale waardering Door 50 inwoners van Leeuwarden gewaardeerde natuur

| Date 21-05-2013 32 Date 05-06-2014 Regionale waardering Door 50 inwoners van Leeuwarden gewaardeerde natuur

| Date 21-05-2013 Wat weten we nu m.b.t. bedrijventerrein-planning? 33 › Indien uitbreiding: welvaarts-efficiënte locatiekeuze › Per locatie te beoordelen:  relatieve waarde van natuur en landschap Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Een vraag uit het programmaboek “Moeten economische activiteiten zich concentreren op enkele grote locaties of juist kleinschalig zijn met een grotere verspreiding in de regio?” 34 Date 05-06-2014

| Date 21-05-2013 Blijft Friesland de ‘mooiste provincie van Nederland’? 35 Date 05-06-2014 Michiel Daams Economische Geografie m.n.daams@rug.nl