Upgrade to Pro — share decks privately, control downloads, hide ads and more …

Europa Wschodnia jako przestrzeń grozy w zachodnim kinie

Dawid Głownia
November 23, 2018
53

Europa Wschodnia jako przestrzeń grozy w zachodnim kinie

Dawid Głownia

November 23, 2018
Tweet

Transcript

  1. Horror Day 2018 Europa Wschodnia jako przestrzeń grozy w zachodnim

    kinie Dawid Głownia ([email protected]) Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWr
  2. Obraz Polski w Porze mroku Krytyczne interpretacje:  „Warszawka” wyobraża

    sobie prowincję.  „Warszawka” reprodukuje krzywdzące stereotypy na temat prowincji.  „Warszawka” nabija się z prowincji.
  3. Obraz Polski w Porze mroku Krytyczne interpretacje:  „Warszawka” wyobraża

    sobie prowincję.  „Warszawka” reprodukuje krzywdzące stereotypy na temat prowincji.  „Warszawka” nabija się z prowincji. Alternatywna interpretacja (teza): Obraz Obcego miejsca i Obcych wpisany w strukturę travel horroru.
  4. Recepcja Świątyni w Polsce – przed premierą  alekinoplus.pl: Amerykanie

    nakręcą horror rozgrywający się w Polsce (03.08.2009)  stopklatka.pl: Głupi amerykański horror o Polsce (10.09.2009)  dlastudenta.pl: Kogo wypatroszą polscy wieśniacy? (11.09.2009)  polter.pl: The Shrine - horror o Polsce (11.09.2009)  fakt.pl: Holywoodzki horror o Polsce! (24.09.2009)
  5. Recepcja Świątyni w Polsce – przed premierą  alekinoplus.pl: Amerykanie

    nakręcą horror rozgrywający się w Polsce (03.08.2009)  stopklatka.pl: Głupi amerykański horror o Polsce (10.09.2009)  dlastudenta.pl: Kogo wypatroszą polscy wieśniacy? (11.09.2009)  polter.pl: The Shrine - horror o Polsce (11.09.2009)  fakt.pl: Holywoodzki horror o Polsce! (24.09.2009) Ciekawiej jednak prezentuje się wizerunek polskiej wsi, jaki mają amerykańscy filmowcy. Miejscowość Alwainia, w której toczy się akcja, wypełniają bowiem kanadyjskie drewniane domki, pola kukurydzy, a w to wszystko mieszają się popi i wymuskany blondwłosy rolnik. (dlastudenta.pl)
  6. Recepcja Świątyni w Polsce – po premierze  wp.pl: ''The

    Shrine'', czyli jak nas widzą za granicą (27.06.2011)  polskatimes.pl: "The Shrine" - jak polscy wieśniacy budzą grozę w Kanadyjczykach (13.07.2011)  gazetakrakowska.pl: Jak polscy rolnicy turystów mordowali (22.07.2011) Oczywiście zaczynają się kłopoty, w wiosce dziennikarze badają sprawę kultu opartego o składanie ofiar z ludzi (co nie wydaje się dziwne, w końcu mówimy o kraju tak egzotycznym jak Polska - brakuje tylko voodoo, rytualnych tańców nago przy ognisku i czarownic na miotłach). (polskatimes.pl) Świadectwa nieobejrzenie/niezrozumienia filmu?
  7. Recepcja Świątyni w Polsce: wybór cytatów  Właśnie ruszyła produkcja

    nowego holywoodzkiego horroru "The Shrine" ("Świątynia"), którego akcja rozgrywa się w Polsce. Obraz Polski nakreślony w filmie to też horror! I kpina z Polaków! (fakt.pl)  Nic dziwnego, że Amerykanie wciąż postrzegają nas jako niecywilizowanych dzikusów, skoro swoją wiedzę o Polsce czerpią z takich filmów! (fakt.pl)  Od pierwszej niemal minuty widać, że obraz skierowany jest właściwie wyłącznie do zachodniej publiczności, a nas przedstawia jako mało cywilizowanych mieszkańców ubogiego, egzotycznego kraju. (polskatimes.pl)  Dziś my, "Polaczki", jesteśmy bohaterami "zagramanicznego" filmu. (polskatimes.pl)  Zachód nie rozróżnia Europy Środkowej i Wschodniej. Polska jest wciąż krajem błota, furmanek i ziemniaków, a Polacy wedle tego samego stereotypu to średnio ucywilizowani wieśniacy, klepiący biedę i myślący o Ameryce jak o raju na ziemi (w którym produkują cheezburgery). (polskatimes.pl)  „The Shrine” również jest filmem grozy, jednak zamiast wzbudzać przerażenie, wywołuje niezamierzony śmiech, obrażając przy tym Polaków i umacniając niepotrzebnie krzywdzące stereotypy. (wp.pl)
  8. Zarzuty wysuwane w Polsce względem Świątyni  Fałszywy obraz Polski

     Polska jako kraj ubogi  Polska jako kraj niecywilizowany  Wyraźny brak wiedzy o Polsce u twórców  Kaleczenie polskiego języka  Egzotyzacja Polski  Kreowanie i/lub wzmacnianie krzywdzących stereotypów …  Film jest słaby
  9. Wizerunkocentryzm jako podstawa krytyki Świątyni w Polsce Wizerunkocentryzm w ocenie

    filmu:  przypisywanie centralnej pozycji…  … kwestii wizerunku danej grupy (narodowościowej, etnicznej itp.) i/lub danego obszaru (kraju, regionu itp.)…  … wyłaniającego się jakoby z odnoszących się do nich filmów…  … realizowanych przez członków danej grupy lub przedstawicieli innych grup…  … w ramach dyskusji i oceny tych produkcji filmowych. W ramach dyskusji wizerunocentrycznych wszelkie inne kwestie związane z filmem (wartość artystyczna, wpisywanie się w konwencje gatunkowe, potencjał krytyczny) schodzą na drugi plan lub nie występują.
  10. Przykład narracji wizerunkocentrycznej 15 zasad komunikacyjnych Marki Polska (2016) Międzyresortowy

    Zespół do spraw Promocji Polski za Granicą Szkocja znacznie zyskała wizerunkowo dzięki filmowi „Braveheart”, Australia po „Krokodylu Dundee”, a Nowa Zelandia po „Fortepianie” i „Władcy pierścieni”. Kazachstan i Słowacja ucierpiały natomiast poważnie po filmach „Borat” i „Hostel”. Niektóre polskie produkcje zgłaszane na międzynarodowe konkursy przedstawiają Polaków, jako ludzie prymitywnych, brutalnych i niemoralnych.
  11. Szkodliwy obraz kraju przyczyną niskiej oceny Świątyni w Polsce? Świątynia

    Hostel Czarnobyl: Reaktor strachu Redukcja Ponury dom Ghul
  12. Strukturalno-przestrzenny model kina grozy Zło przybywa do nas My przybywamy

    do miejsca, gdzie czai się zło Zło było tu zawsze
  13. Strukturalno-przestrzenny model kina grozy Zło przybywa do nas My przybywamy

    do miejsca, gdzie czai się zło Zło było tu zawsze
  14. Strukturalno-przestrzenny model kina grozy Zło przybywa do nas My przybywamy

    do miejsca, gdzie czai się zło Zło było tu zawsze Zło ma charakter nadnaturalny Zło ma charakter naturalny
  15. Trzeba było zostać w domu: specyfika travel horroru Travel horror

    (horror podróżniczy) – szeroka kategoria pojęciowa z zakresu kina grozy funkcjonująca w dyskursie krytycznym i fanowskim (nie akademickim). Ogólny model: osoby wyjeżdżające w odległe miejsce stykają się z czyhającym tam na nie niebezpieczeństwem, na które nie są przygotowane.
  16. Obce miejsce jako przestrzeń grozy: zagrożenia naturalne Możesz znaleźć tuziny

    takich dziewczyn. Polki, Czeszki, Węgierki. Dziewczyny ze wschodu. Snuff killer: La morte in diretta (2003, Bruno Mattei)
  17. Uniwersalny model travel horroru – binarne opozycje bezpieczeństwo niebezpieczeństwo przewidywalność

    nieprzewidywalność racjonalność irracjonalność cywilizacja barbarzyństwo miasto wieś teraźniejszość przeszłość porządek chaos indywidualizm wspólnotowość naiwność życiowa wiedza życiowa My (tu) Oni (tam)
  18. Atrakcyjność Europy Środkowej i Wschodniej dla travel horroru  Lokalna

    egzotyka (obszar niewyeksploatowany w kinie grozy).  Długa izolacja od Zachodu w XX wieku.  Nikła znajomość (lub jej brak) regionu u docelowych odbiorców.  Domniemane i faktyczne różnice kulturowe (Obcy/Inny).  Lokalny folklor (Słowiańszczyzna).  Religia katolicka i prawosławna (element egzotyki).  Brak znajomości lokalnych języków.  Negatywne stereotypy dotyczące regionu (bieda, korupcja).  Doświadczenia XX-wiecznego totalitaryzmu (Blok Wschodni) i konflikty etniczne i działania wojenne (Bałkany).  Zaburzone poczucie dobra i zła.
  19. Niemy świadek: Kraj, gdzie życie jest tanie Niemy świadek (Mute

    Witness) reż. Anthony Waller 1994 Wielka Brytania, Niemcy, Rosja, USA
  20. Niemy świadek: Kraj, gdzie życie jest tanie Post-pieriestrjkowa Rosja jako

    zagłębie filmów snuff. Systemowe właściwości kraju sprzyjające produkcji filmów snuff.
  21. Niemy świadek: Kraj, gdzie życie jest tanie Milicja nie wierzy

    w zeznania bohaterki (co jest uzasadnione).
  22. Niemy świadek: Kraj, gdzie życie jest tanie Siatką twórców filmów

    snuff kieruje Brytyjczyk (o pseudonimie Reaper).
  23. Niemy świadek: Kraj, gdzie życie jest tanie Część milicjantów współpracuje

    z siatką twórców filmów snuff. Korupcja organów ścigania jako element racjonalizacji wiary w filmy snuff.
  24. Świątynia: Europa Wschodnia jako przestrzeń grozy Obcy wkraczają do krainy

    odciętej od świata… - Co wiemy o tym miejscu? - Niewiele. Sami wytwarzają swoje ubrania. Uprawiają swoje pożywienie. Podobno tereny te są znane z uprawy grzybów. W dzienniku zaginionego: W tej wiosce jest coś dziwnego. Mieszkańcy wydają się bardzo chłodni i zdystansowani. Nie ma tu hoteli ani hosteli, więc nocowałem w starej stodole. Zauważyłem dym unoszący się znad lasu na skraju wioski.
  25. Świątynia: Europa Wschodnia jako przestrzeń grozy … i agresją ze

    strony miejscowych, chcących zmusić ich do wyjazdu.
  26. Binarne opozycje w Świątyni bezpieczeństwo niebezpieczeństwo przewidywalność nieprzewidywalność racjonalność irracjonalność

    cywilizacja barbarzyństwo miasto wieś teraźniejszość przeszłość porządek chaos indywidualizm wspólnotowość naiwność życiowa wiedza życiowa My (tu) Oni (tam)
  27. Filmy bez znaczenia dla tematu Filmy kręcone w Europie Wschodniej

    ze względów ekonomicznych. Miejsce akcji nie ma żadnego znaczenia lub miejsce realizacji jest maskowane.
  28. Honorowa wzmianka: Piekło Bałkanów w Ponurym domu Ponury dom (The

    Seasoning House) reż. Paul Hyett 2012 Wielka Brytania
  29. Armia Boga: Bunt: Komunistyczna przeszłość Rumunii Armia Boga: Bunt (The

    Prophecy: Uprising) reż. Joel Soisson 2005 USA
  30. Armia Boga: Bunt: Komunistyczna przeszłość Rumunii Lokalny folklor – moneta

    dla zmarłego jako opłata za przeprawę w zaświaty.
  31. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Bohaterowie Hostelu nie

    mają podstaw, by przypuszczać, że z miejscem do którego przybyli coś jest nie tak. Podstawowa różnica między Hostelem i Świątynią:
  32. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Bohaterów ściąga na

    Słowację obietnica taniej, dobrej zabawy (seks).
  33. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Początkowo nic nie

    zapowiada niebezpieczeństwa (za to wiele rzeczy zapowiada udany pobyt).
  34. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Stopniowo do bohatera

    docierają coraz bardziej niepokojące sygnały.
  35. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Stopniowo do bohatera

    docierają coraz bardziej niepokojące sygnały.
  36. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Stopniowo do bohatera

    docierają coraz bardziej niepokojące sygnały.
  37. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Stopniowo do bohatera

    docierają coraz bardziej niepokojące sygnały.
  38. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie W końcu bohater

    odkrywa prawdę, którą widz zna już wcześniej.
  39. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Bandyci są kryci

    przez miejscową policję – wszak to Europa Wschodnia.
  40. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Wariacja mitologii snuff:

    zblazowani bogacze z krajów rozwiniętych nie chcą oglądać nagrań ukazujących zabójstwa, lecz sami mordować.
  41. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Wariacja mitologii snuff:

    zblazowani bogacze z krajów rozwiniętych nie chcą oglądać nagrań ukazujących zabójstwa, lecz sami mordować.
  42. Hostel: Miejsce, gdzie życie (turystów) jest tanie Wariacja mitologii snuff:

    zblazowani bogacze z krajów rozwiniętych nie chcą oglądać nagrań ukazujących zabójstwa, lecz sami mordować.
  43. Redukcja: Gdzieś tam, w (niebezpiecznej) Europie Wschodniej Sami bohaterowie nie

    wiedzą, w jakim kraju się znajdują, co z punktu widzenia fabuły jest nieistotne – ważne, że jest to stereotypowy „Dziki Wschód”. Na Węgrzech nie ma niedźwiedzi. Zakładając, że wciąż jesteśmy na Węgrzech. Jeśli przekroczyliśmy granicę Rumunii, to będą tu niedźwiedzie. W Serbii? Nie jestem pewien.
  44. Redukcja: Gdzieś tam, w (niebezpiecznej) Europie Wschodniej Gwoli jasności –

    bohaterowie są na Węgrzech. I są tam niedźwiedzie.
  45. Redukcja: Gdzieś tam, w (niebezpiecznej) Europie Wschodniej Alternatywne historie domku

    letniskowego – więzienie dla zbrodniarzy wojennych po rozpadzie ZSRR uwięzionych przez rząd (niedookreślony konflikt i rząd).
  46. Redukcja: Gdzieś tam, w (niebezpiecznej) Europie Wschodniej Alternatywne historie domku

    letniskowego – erotyczny dom starców w latach 60. (opowiastka kompromituje wcześniejszą historię o zbrodniarzach wojennych).
  47. Redukcja: Gdzieś tam, w (niebezpiecznej) Europie Wschodniej Stąd często spotykana

    interpretacja, wedle której firma wysłała pracowników do Europy Wschodniej – gdzie łatwo zginąć – w celu redukcji etatów.
  48. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna Przesada w nakreślaniu ryzyka pobytu

    w Prypeci – niebezpieczne, jeśli przebywa się tam dzień, bezpieczne, jeśli przebywa się tam kilka godzin.
  49. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna Zapowiedź zagrożenia – strażnicy nie

    zgadzają się na wjazd wycieczki do strefy Czarnobylskiej, przewodnik przewozi ją jednak inną trasą.
  50. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna COŚ czai się w Prypeci

    – pierwsze skojarzenie widza: zmutowani mieszkańcy.
  51. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna COŚ czai się w Prypeci

    – pierwsze skojarzenie widza: zmutowani mieszkańcy.
  52. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna Fabularny twist – napastnicy to

    (niedookreśleni) pacjenci zbiegli ze szpitala, w którym (prawdopodobnie) władze prowadziły na nich eksperymenty.
  53. Czarnobyl: Reaktor strachu: Turystyka ekstremalna … jak w wielu innych

    filmach, które nie odwołują się do Czarnobyla.
  54. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm W filmie zmieniono personalia

    duchownego, lecz zachowano nazwę miejscowości. Daniel Petre Corogeanu i sprawa tzw. egzorcyzmu w Tanacu w 2005 roku.
  55. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm Istnienie pierwiastka nadnaturalnego i

    słuszność egzorcyzmu zostają eksplicytnie wskazane już w scenie otwierającej.
  56. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm … i posiadających prawdziwą

    wiedzę o świecie (istnieniu Diabła i demonów), niezachwianych w wierze ludowych duchownych…
  57. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm … i posiadających prawdziwą

    wiedzę o świecie (istnieniu Diabła i demonów), niezachwianych w wierze ludowych duchownych…
  58. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm - Czy byłoby uczciwe

    stwierdzenie, że z powodu jego przekonania, że ma do czynienia z opętaniem, zabiła ją jego wiara? - Mówisz, jakbyś utraciła wiarę. […] Bóg dał ci wolną wolę. To ty decydujesz, czy przyjmiesz tę naukę.
  59. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm - Czyli Bóg wybiera

    sobie, na które modlitwy odpowie? - W kwestii Szatana, czy ludzkiej woli, czy braku wiary, moim zdaniem najważniejsze, żeby ludzie zrozumieli, że to nie Bóg jest tym nieobliczalnym. To nie jemu nie udało się odpowiedzieć nam. To nam nie udało się go usłyszeć.
  60. Krucyfiks: Wschodnia religijność vs. zachodni racjonalizm Co okazuje się prawdą

    i film przeradza się w konwencjonalny horror o opętaniu z wschodnioeuropejskim akcentem.
  61. Post Scriptum: Europa Wschodnia okiem własnym Ghul (Ghoul) Petr Jákl,

    2015 Czechy, Ukraina Mina robi „klik”(Nagmi) Levan Bakhia, 2014 Gruzja
  62. Kilka słów podsumowania  Travel horror stanowi formułę wysoce skonwencjonalizowaną.

     Podobnie ma się sprawa z jego wschodnioeuropejskim wariantem.  Współczesne zachodnie filmy grozy z akcją rozgrywającą się w Europie Wschodniej i Europie Środkowej bazują na binarnych opozycjach My (tu) i Oni (tam) oraz ich pochodnych.  Mimo to filmy te cechuje stosunkowo duża wewnętrzne zróżnicowanie, zarówno (pod)gatunkowe, jak i fabularne (intryga, obraz Europy Wschodniej).  W filmach tych z pewnością można doszukać się (z większym lub mniejszym wysiłkiem) krzywdzących stereotypów na temat danych państw.  Konstrukcja fabuł bazująca na binarnej opozycji My i Oni, cechuje nie tylko filmy zachodnie, których akcja rozgrywa się w Europie Wschodniej, ale także filmy realizowane w krajach Europy Wschodniej z myślą o widowni międzynarodowej.