Σύγχρονες θεωρίες λογοτεχνίας και η διδακτική τους πράξη
Παρουσίαση σύγχρονων θεωριών λογοτεχνίας (ψυχανάλυση, ερμηνευτική, στρουκτουραλισμός, ρωσικος φορμαλισμός, Diskursanalyse) και της διδακτικής τους αξίας/εφαρμογής.
σημαντικότερους στόχους που θέτει η επιστήμη της Λογοτεχνίας είναι η ανάλυση και η ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων. • Για να το πετύχει αυτό, δεν φτάνει μονάχα η κατηγοριοποίηση των κειμένων αυτών σε λογοτεχνικά γένη, είδη και ρεύματα. • Στην επίτευξη του στόχου αυτού, βοηθούν τόσο θεωρίες που αφορούν τα λογοτεχνικά γένη ( όπως η θεωρία της αφηγηματολογίας του Genette)όσο και οι σύγχρονες θεωρίες λογοτεχνίας. • Με την βοήθεια αυτών, οι επιστήμονες της λογοτεχνίας καταφέρνουν να επιλύσουν σοβαρά προβλήματα σχετιζόμενα με τα λογοτεχνικά κείμενα όπως: Ιστορικότητα του κειμένου Τα όρια της κατανόησης του κειμένου Η σχέση ανάμεσα στο υποκείμενο που γράφει και το αντικείμενο γραφής του
κείμενο είναι μια απάντηση στις δυνάμεις του ασυνείδητου. • Στη προσπάθεια εφαρμογής της θεωρίας αυτής, κεντρικό ρόλο παίζουν τα τραύματα της παιδικής ηλικίας, οι κρυφές (συχνά ερωτικές) επιθυμίες και τα όνειρα. • Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής, στηρίζονται στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Freud, του Lacan, του Carl Jung κ.α.
του • Ο Freud θεωρείται από πολλούς ο Πατέρας της Ψυχανάλυσης. • Κατά τη θεωρία του, η ανθρώπινη ψυχή είναι χωρισμένη σε 3 μέρη: Το εγώ (ego, ich), το υπερεγώ (super-ego, über-ich) και το εκείνο/αυτό (id, es). Εγώ: Το εγώ σχετίζεται με τη πραγματικότητα στην οποία ζει και δρα το άτομο. Είναι η δύναμη εκείνη που δρα όταν το άτομο καλείται να λάβει μια απόφαση. Υπερεγώ: Το υπερεγώ είναι συνδεδεμένο με την κοινωνία στην οποία το άτομο ζει. Σχετίζεται με τους κοινωνικούς κανόνες και με όλα τα «πρέπει». Εκείνο/αυτό: Το εκείνο ή το αυτό σχετίζεται με όλες τις κρυφές επιθυμίες του ατόμου, όλες τις ανάγκες και τα κρυφά ένστικτά του. Είναι συνώνυμο της λέξης «θέλω». Έχει ως στόχο να καλύψει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις ανάγκες και τις επιθυμίες του (αρχή της ηδονής). • Αν το εκείνο δεν ελέγχονταν από το υπερεγώ, τότε ο άνθρωπος θα προέβαινε σε πράξεις όμοιες με εκείνες των ζώων. • Οι 3 αυτές δυνάμεις δρουν στη ψυχή του ατόμου ταυτόχρονα.
του • Ο Freud εστιάζει για να αναπτύξει τη ψυχοσεξουαλική του θεωρία στη βρεφική ηλικία του ατόμου και ξεχωρίζει 3 φάσεις: Στοματική φάση Πρωκτική φάση Φαλλική φάση • Σύμφωνα με τη θεωρία του, σε κάθε μια από αυτές τις φάσεις προκύπτουν στο άτομο νέες ανάγκες τις οποίες θέλει να καλύψει. Σε περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, τότε επέρχεται η καθήλωση, καθώς οι ανικανοποίητες ανάγκες μιας φάσης έρχονται στην επιφάνεια ξανά ενώ το άτομο βρίσκεται σε άλλη πλέον φάση. Οι ανικανοποίητες ανάγκες έρχονται σε σύγκρουση με τις νέες ανάγκες και προκαλείται σύγχυση στο άτομο.
δράση του υπερεγώ περιορίζεται σημαντικά. • Αυτό σημαίνει, πως το Εκείνο βρίσκει τον απαραίτητο χώρο να δράσει αρκετά πιο ελεύθερο. • Με τη δράση του Εκείνου, το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με το ασυνείδητό του. • Το σοκ που μπορεί να βιώσει το άτομο είναι τεράστιο, γι αυτό το ασυνείδητο έχει αναπτύξει έναν μηχανισμό χάρη στον οποίο «μεταμορφώνει» τις επιθυμίες του κλπ. Ο μηχανισμός αυτός, είναι το όνειρο. • Οι ψυχαναλυτές, για να μπορέσουν να φτάσουν στα βάθη του ασυνείδητου, προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα όνειρα.
ή εικόνες, συγκεντρώνονται σε μια μοναδική θέα. • Μετατόπιση (Verschiebung): Ιδιότητες και χαρακτηριστικά σημαντικών προσώπων και καταστάσεων του ατόμου μετατοπίζονται σε άτομα ή καταστάσεις που στη πραγματικότητα δεν παίζουν κάποιον σημαντικό ρόλο στη ζωή του. • Συμβολισμός (Symbolisierung): Στα όνειρα πολλές φορές παρουσιάζονται πρόσωπα σε διαφορετικές μορφές. Το κοινό ανάμεσα στα πρόσωπα και τις μορφές, είναι κάποιο κοινό χαρακτηριστικό που έχουν μεταξύ τους.
Η ανάγνωση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία καθώς κάθε αναγνώστης έχει διαφορετικές προσδοκίες από το κείμενο που διαβάζει όπως και διαφορετικές αντιλήψεις.
Erfahrung” • Κεντρικό θέμα για τον θεωρητικό Gadamer αποτελεί η κατανόηση του κειμένου και συνεπώς η πρόσληψη αυτού από τον αναγνώστη του. • Για να κατανοήσουμε τα λόγια κάποιου (γραπτά ή προφορικά) δεν χρειάζεται να γίνουμε εκείνοι. Ούτε να δούμε με τα δικά τους μάτια το γεγονός. • Η κατανόηση θέτει ως προϋπόθεση τη συνεννόηση των δύο πλευρών. • Η συνεννόηση πραγματοποιείται γλωσσικά. • Τόσο ο Gadamer σε επόμενο απόσπασμα του κειμένου του όσο και ένας άλλος σπουδαίος Γερμανός θεωρητικός ο Jauss, θεωρούν πως τόσο η κατανόηση όσο και η συνεννόηση μέσω γλώσσας είναι αδύνατη χωρίς να ληφθεί υπόψιν η παράμετρος του ορίζοντα προσδοκιών ( Erwartungshorizont). • Όταν ο ορίζοντας προσδοκιών είναι διαφορετικός, τότε δημιουργούνται προβλήματα στη συνεννόηση. • Ο ορίζοντας προσδοκιών κάθε ανθρώπου διαμορφώνεται βάσει των εμπειριών που έχει, βάσει της δεδομένης ιστορικής περιόδου. • Ο Jauss προτείνει πως πρέπει να γνωρίζουμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ένα κείμενο έχει γραφτεί. Εκεί ακριβώς χρησιμεύει η Ιστορία Λογοτεχνίας. • Hans Georg Gadamer: Η Γλώσσα ως εργαλείο/ μέσο της ερμηνευτικής εμπειρίας «Όπως ήδη είδαμε στην ανάλυση της ρομαντικής ερμηνευτικής, το να καταλαβαίνεις (κάποιον, κάτι) δεν συνείσταται με το να μπαίνεις στη θέση του άλλου ( δηλ. με το να γίνεσαι ο άλλος). Καταλαβαίνω τι λέει κάποιος, σημαίνει, όπως είδαμε, το γεγονός ότι υπάρχει κατανόηση και από τις δύο πλευρές για ένα συγκεκριμένο θέμα και όχι: Γίνομαι ο άλλος και κατανοώ έτσι τα βιώματά του. […] Πλέον ξέρουμε, πως η διαδικασία αυτή είναι μια γλωσσική διαδικασία. Η Γλώσσα είναι το σημείο στο οποίο συμβαίνουν 2 πράγματα: Η συνεννόηση με τον συνομιλητή αλλά και η κατανόηση του ζητήματος.» Αυτοσχέδια, ελεύθερη μετάφραση.
αναγνώστης και βρίσκεται στο επίκεντρο. • Η Ερμηνευτική θεωρία μπορεί να βοηθήσει τον ίδιο τον διδάσκοντα/εκπαιδευτικό να αναθεωρήσει τον ρόλο του ως αναγνώστης: Η ανάγνωση είναι υποκειμενική, το λογοτεχνικό γούστο το ίδιο. Και τα δύο διαμορφώνονται από το ιστοριοκοινωνικό πλαίσιο κάθε στιγμής. • Η ερμηνευτική εφαρμόζεται άριστα στην επεξεργασία αφηγηματικών κειμένων με περίπλοκη πλοκή και νοηματικά κενά: 1η ελλειπτική ανάγνωση Συμπλήρωση των κενών. Η συμπλήρωση βασίζεται στον ορίζοντα προσδοκιών των μαθητών Πιο προσεκτική/συγκεκριμένη ανάγνωση και μελέτη του λογοτεχνικού κειμένου Έξοδος από το κείμενο, ελεύθερη διαπραγμάτευση του θέματος • Μέσω της θεωρίας αυτής καταφέρνουμε να δώσουμε αξία στις διαφορετικές προσλήψεις ενός κειμένου από τους μαθητές • Οι μαθητές αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την διαδικασία της ανάγνωσης ως μια διαδικασία που συνδέεται με την ιστορία και τη κοινωνία στην οποία ζουν. Έτσι, καταφέρνουν και γνωρίζουν καλύτερα τον ίδιο τους τον εαυτό.
του Ρωσικού Φορμαλισμού. • Είναι κατά βάση γλωσσολογική θεωρία. • Μελέτη τόσο της γλώσσας όσο και της λογοτεχνίας. Γλώσσα και λογοτεχνία μαζί σχηματίζουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα. • Για να κατανοήσουμε το όλο, πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα τα επιμέρους στοιχεία. • Επιστημονική προσέγγιση της λογοτεχνίας. • Ψάχνει να βρει πως τα διαφορετικά σημεία συνδυάζονται μεταξύ τους και προσδίδουν νόημα.
Στρουκτουραλισμού καταφέρνουμε να αποκτήσουμε καλύτερη κατανόηση. • Ο Στρουκτουραλισμός αντιμετωπίζει ακόμα και τη λογοτεχνία σαν ένα αντικείμενο. Το φυσικό αντικείμενο στην περίπτωση της λογοτεχνίας, είναι το κείμενο πριν κάθε προσπάθεια ανάλυσης και ερμηνείας. • Μέσω του Στρουκτουραλισμού, «ανοίγουμε» το κείμενο, βλέπουμε τα κομμάτια που το αποτελούν. • Αφού τελειώσουμε με τη διαδικασία αυτή, βλέπουμε ξανά ένα κείμενο που φαινομενικά είναι ίδιο με το πρώτο, όμως δεν είναι. • Δεν είναι γιατί έχουμε πια κατανοήσει τα μέρη του, τα έχουμε γνωρίσει και πλέον ξέρουμε πως το κείμενο λειτουργεί σαν όλον. • Ronald Barthes: Τι είναι Στρουκτουραλισμός; «Στόχος του Στρουκτουραλισμού είναι να αναδομήσουμε ένα αντικείμενο με τέτοιον τρόπο, ώστε να ανακαλύψουμε τους κανόνες βάσει των οποίον το αντικείμενο αυτό λειτουργεί ( να μάθουμε ποιες είναι οι λειτουργίες του). Στη πραγματικότητα, η δομή κάθε αντικειμένου είναι μια ομοίωση του. Μια ενδιαφέρουσα ομοίωση, καθώς καταφέρνει να φέρει στην επιφάνεια κάτι που στο φυσικό αντικείμενο ήταν αόρατο. Ο υποστηρικτής του Στρουκτουραλισμού, παίρνει ένα αντικείμενο, το ανοίγει (το διαλύει) και το φτιάχνει ξανά όπως πριν. [….] Ανάμεσα στις δύο στιγμές ( εννοεί πριν το χαλάσει και μετά) έχει δημιουργηθεί κάτι καινούριο: Το ομοίωμα […]. Ο Στρουκτουραλισμός δεν δημιουργεί απλά ένα πιστό αντίγραφο του φυσικού κόσμου αλλά προσπαθεί να δημιουργήσει έναν κόσμο που στόχο του έχει να κάνει τον πρώτο κόσμο πιο κατανοητό σε εμάς.» Ελεύθερη, αυτοσχέδια μετάφραση
κείμενο είναι μια κατασκευή. • Βοηθά τον μαθητή να κατανοήσει πως το νόημα ενός κειμένου δεν είναι κάτι ιδιωτικό αλλά συνίσταται μέσω της ένωσης πολλών και διαφορετικών συστημάτων σημασιοδότησης. • Στον στρουκτουραλισμό ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η εφαρμογή του Γάλλου Genette στα κείμενα αφηγηματολογικού χαρακτήρα.
όνομα ήταν «Γλωσσολογικός Κύκλος της Μόσχας». • Άνθισε γύρω στο 1920 ( μέσα στη Σοβιετική Ένωση). • Άρχισε να παρακμάζει αμέσως και σχεδόν έσβησε στα τέλη της δεκαετίας του 20.
της γλώσσας και θεωρεί πως η επιστήμη της λογοτεχνίας δεν ασχολείται γενικά με τη λογοτεχνία αλλά με τη λογοτεχνικότητα* αυτό που κάνει ένα έργο να χαρακτηρίζεται λογοτεχνικό. • Στηρίζεται στη θεωρία του Στρουκτουραλισμού και ιδιαίτερα στη θεωρία του Ferdinand de Saussure. • Ένα λογοτεχνικό κείμενο διαφοροποιείται από ένα απλό γλωσσικό κείμενο εξ αιτίας της ανοίκειας γλώσσας στην οποία είναι γραμμένο. Η λογοτεχνική γλώσσα χαρακτηρίζεται ως απόκλιση από τον γλωσσικό κανόνα. • Η λογοτεχνική γλώσσα δεν έχει πρακτική λειτουργία. Συμβάλλει απλά στο να βλέπουμε κάτι με διαφορετικό τρόπο από τον συμβατικό. • Το λογοτεχνικό έργο/κείμενο είναι ένα σύνολο τεχνικών και μορφικών τεχνασμάτων. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των τεχνασμάτων: Η ικανότητά τους για αποξένωση. • Ο Φορμαλισμός αναζητά τη λογοτεχνικότητα στις τεχνικές και στις δομικές αρχές που καθιστούν ένα έργο καλλιτεχνικό και αγνοούν το περιεχόμενό του.
και τις διαφορετικές σημασίες που αυτές μπορούν να έχουν. • Η αντίληψη της λογοτεχνίας ως κατασκευή. • Η αντίληψη στο ότι η λογοτεχνική γλώσσα παρεκκλίνει από τη καθημερινή συμβατική, μπορεί να βοηθήσει τον μαθητή στον τρόπο που διαβάζει ένα κείμενο πως και να ξεχωρίσει τη λογοτεχνία από την παραλογοτεχνία.
θεωρίες λογοτεχνίας που προτάσσουν το συγκείμενο (Kontext). • Στην ίδια κατηγορία ανήκει η κριτική θεωρία, η cultural studies όπως και η gender studies. • Η θεωρία της διαλογικότητας εμπεριέχει στοιχεία όλων των παραπάνω θεωριών.
διαλογική μορφή. • Επικοινωνία. • Η γλώσσα δεν αντιμετωπίζεται ως κλειστό σύστημα αλλά ως πράξη. • Ετερόγλωσσά και πολυφωνία. • Συνύπαρξη 2 ειδών λόγων: Καθημερινά είδη λόγων (πρωτογενή), σημειωτικά συστήματα (δευτερογενή). Τα δυο αυτά ήδη δεν συνυπάρχουν απλά αλλά αλληλοεπιδρούν και μεταξύ τους.
διαλόγου. • Κατανόηση της διακειμενικότητας. • Αναβάθμιση της επικοινωνιακής σχέσης ανάμεσα σε αναγνώστη και κείμενο: Στόχος δεν είναι η ενσυναίσθηση ούτε όμως ο αναγνώστης και ο κόσμος του. Στόχος εδώ είναι ο διάλογος. • Αντίληψη ότι ο αναγνώστης συνομιλεί με τα λογοτεχνικά κείμενα.
στο μάθημα «θεωρία λογοτεχνίας και διδακτική πράξη». Willi Benning, Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, ΕΚΠΑ. Σημειώσεις στο μάθημα «θεωρία λογοτεχνίας» ( Literaturtheorie). Dorothee Kimmich:Texte zur Literaturtheorie der Gegenwart. Εκδόσεις Reclam, 2008. Willi Benning, Katerina Mitralexi, Evi Petropoulou (Hrsg.), Das Argument in der Literaturwissenschaft, Athena-Verlag 2006
evapapageorgiou99
colly
geoffreycrofte
aarron
eileencodes
maggiecrowley
csswizardry
michaelherold
swwweet
honnibal
jacobian
addyosmani
sferik
