Τι είναι άραγε η λογοτεχνία;

Βοηθητικό Power Point για τη κατανόηση της έννοιας της λογοτεχνίας και των δυσκολιών που προκύπτουν στη προσπάθεια ορισμού της.

Transcript

1. Τι είναι άραγε η λογοτεχνία; Η αναζήτηση ενός ορισμού Ευγενία Παπαγεωργίου, Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
2. Απαραίτητος όρος: Λογοτεχνικό έργο • Ένα λογοτεχνικό έργο ή ένα λογοτεχνικό κείμενο, αποτελείται από σύμβολα. • Αυτό σημαίνει αυτόματα, πως όλα τα στοιχεία ενός λογοτεχνικού έργου δεν είναι πραγματικά αντικείμενα. • Στη λογοτεχνία μπορούν να «συμβούν» (γραφτούν) πράγματα που στη πραγματικότητα θεωρούνται αδύνατα: • «Τότε ήμουν ήδη για πολύ καιρό νεκρός» (Thomas Hettche: Nox. Frankfurt am Main. 1995, σελ. 11.) La trahison des images, Rene Magritte Εικόνα: Wikipedia
3. 1ο κριτήριο: Μυθοπλασία • Μυθοπλασία στην επιστήμη της λογοτεχνίας σημαίνει, να ψεύδεται κανείς, χωρίς αυτό όμως να ενοχλεί τον αναγνώστη. • Τα φανταστικά στοιχεία που συμπεριλαμβάνει ένα λογοτεχνικό έργο. • Όλα όσα γράφονται δεν ανταποκρίνονται στη πραγματικότητα. • Παρόλα αυτά, το κριτήριο αυτό δεν αρκεί από μόνο του για να οριστεί κάτι ως λογοτεχνία. • Σημαντική πληροφορία: Περί τα τέλη του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου αιώνα στην Αγγλία, ο όρος «μυθιστόρημα» χρησιμοποιούταν για να περιγράψει τόσο πραγματικά όσο και φανταστικά συμβάντα. Die Aufstellung des 1. FC Nürnberg vom 27. 1. 1968, Peter Handke Εικόνα: Literaturwissenschaft Online
4. Μπορεί να οριστεί ως λογοτεχνικό κείμενο το έργο του Handke, λαμβάνοντας υπόψιν το κριτήριο της μυθοπλασίας;
5. Peter Handke: Die Aufstellung des 1. FC Nürnberg vom 27.01.1968 (Στο: Peter Handke: Die Innenwelt der Außenwelt der Innenwelt, 1969, σελ. 59.) • Το αν το έργο του Handke θεωρείται λογοτεχνικό, δεν εξαρτάται από το περιεχόμενό του αλλά από τη συνθήκη στην οποία αναφέρεται. • Για να ορίσουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν πρέπει να ρωτάμε: Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα κείμενο ώστε να θεωρείται λογοτεχνικό. • Η σωστή ερώτηση είναι: Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει η επικοινωνιακή συνθήκη που δημιουργείται ανάμεσα στον αναγνώστη και το κείμενο, ώστε εκείνο να γίνεται αντιληπτό ως λογοτεχνικό;
6. 2ο κριτήριο: Η γλώσσα • Η λογοτεχνική γλώσσα διαφοροποιείται από την συμβατική, από τη γλώσσα δηλαδή που ο καθένας από εμάς χρησιμοποιεί στη καθημερινότητά του με σκοπό να επικοινωνεί και να καλύπτει τις ανάγκες του. • Η λογοτεχνική γλώσσα είναι πλούσια σε: • Μεταφορές • Συμβολισμούς • Αρμονία στον ρυθμό • Στη λογοτεχνική γλώσσα δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ του σημαίνον (Signifikant) και του σημαινόμενού (Signifikat). • Το γλωσσικό κριτήριο στα πλαίσια της εύρεσης ενός ορισμού για τη λογοτεχνία προτάθηκε κυρίως από τους Ρώσους Φορμαλιστές.
7. Στρουκτουραλισμός και επιστήμη της λογοτεχνίας • Δυο πολύ σημαντικοί (γλωσσολογικοί) όροι που χρησιμοποιούνται στην επιστήμη της λογοτεχνίας και είναι απαραίτητοι για τη κατανόηση του 2ου κριτηρίου* λογοτεχνική γλώσσα είναι το σημαίνον και το σημαινόμενο. • Οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνται από τους υποστηρικτές του Στρουκτουραλισμού για να χαρακτηρίσουν τη σχέση ανάμεσα στις λέξεις και τα αντικείμενα
8. Φορμαλισμός και λογοτεχνία • Εφαρμογή γλωσσολογικών θεωριών στη λογοτεχνία. • Οι υποστηρικτές του δεν ενδιαφέρονται για το περιεχόμενο ενός λογοτεχνικού έργου αλλά για τη μορφή του. • Υποστηρίζουν ότι το λογοτεχνικό κείμενο είναι μια σούμα από μορφικά τεχνάσματα όπως: • Εικόνες • Ήχους • Ρυθμό • Μέτρο • Σύνταξη • Ομοιοκαταληξία • Αφηγηματικές τεχνικές • Όλα αυτά τα τεχνάσματα έχουν κοινό παρονομαστή την απομάκρυνση και τη διαφοροποίηση από τη συμβατική χρήση της γλώσσας. Φαληρικά βράδυα, Τίμος Μωραϊτης
9. Αντικειμενικά κριτήρια ορισμού Η διαφοροποίηση στη μορφή από τα καθημερινά κείμενα: Ύπαρξη στίχων. Γλωσσική διαφοροποίηση: Ρυθμός, μέτρο κλπ.
10. Αξίζει να ψάχνουμε για έναν ορισμό; • Όλοι μας έχουμε διαβάσει αρκετά λογοτεχνικά κείμενα, ακόμα και αν δεν το θυμόμαστε. • Το καθένα από αυτά είναι μοναδικό τόσο σε μορφή όσο και σε περιεχόμενο. • Τα λογοτεχνικά κείμενα διαφοροποιούνται σε μορφή και περιεχόμενο με τη πάροδο του χρόνου, έτσι δημιουργούνται οι λογοτεχνικές εποχές αλλά και τα λογοτεχνικά ρεύματα. Εικόνα: Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο
11. Fun Facts • Το μυθιστόρημα, που πλέον είναι το πιο γνωστό σε όλους λογοτεχνικό είδος, δεν θεωρούταν «σοβαρό» λογοτεχνικό είδος (δεν κατατασσόταν στην υψηλή λογοτεχνία) μέχρι περίπου τα τέλη του 18ου αιώνα. • Τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη «άνθιζε» το δράμα. • Κάποτε ίσως δημιουργηθεί ένα νέο λογοτεχνικό είδος, αντίστοιχο του επιστολικού μυθιστορήματος, η μορφή του οποίου θα είναι συνομιλίες στο messenger.
12. Πως ορίζεται εν τέλει η λογοτεχνία; Ως λογοτεχνία ορίζουμε αυτό που κάθε κοινωνία και κάθε άνθρωπος ορίζει ως λογοτεχνία σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Ως λογοτεχνία ορίζεται κάθε κείμενο που για κάποιον θεωρείται ξεχωριστό, ιδιαίτερο και χαίρει εκτίμηση. Λογοτεχνία είναι καθετί βοηθά να διευρύνουμε το πνεύμα μας. Η λογοτεχνία ορίζεται ως η αντίληψη του λογοτεχνικού.
13. Βιβλιογραφικές αναφορές Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας του Τέρι Ήγκλετον (μτφρ. Μ. Μαυρωνάς, επιμ. Δ. Τζιόβας, Αθήνα 1989, εκδ. Οδυσσέας Literaturwissenschaft Online. Διαθέσιμο online στον σύνδεσμο: http://www.literaturwissenschaft-online.uni-kiel.de/wp- content/uploads/2015/10/Was_ist_Literatur.pdf Benning Willi: Einführung in die Literaturwissenschaft I. Erster Teil: Elementare Literarische Formen. Universität Athen. Fachbereich für Deutsche Sprache und Literatur. WiSe 2015.