Λογοτεχνικά Ρεύματα, μέρος 1ο

Τι είναι τα λογοτεχνικά ρεύματα; Τι εννοούμε με τον όρο "Ρομαντισμός;", είναι ένα "κλασικό ποίημα" το ίδιο με τη "Κλασική μουσική;"

Transcript

1. Λογοτεχνικά Ρεύματα 1ο μέρος Ευγενία Παπαγεωργίου, τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
2. Τι είναι τα λογοτεχνικά ρεύματα; • Όρος που χρησιμοποιείται στην ιστορία λογοτεχνίας αλλά και στην ιστορία τέχνης. • Αναφέρεται σε μια λογοτεχνική ή γενικά καλλιτεχνική «τάση» που εμφανίστηκε, άνθισε και επικράτησε σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο χωρίς όμως να πάρει τη μορφή οργανωμένης κίνησης. • Τα λογοτεχνικά ρεύματα δημιουργήθηκαν αργότερα από θεωρητικούς της λογοτεχνίας και της τέχνης. Αυτό μπορεί να σημαίνει τρία πράγματα: • Τα χρονικά όρια των ρευμάτων είναι κοινωνικές συμβάσεις. • Οι «εκπρόσωποι» κάθε ρεύματος ορίζονται από τους θεωρητικούς. Οι ίδιοι πολλές φορές δεν κατέτασσαν τον εαυτό τους σε ένα «ρεύμα». • Οι «εκπρόσωποι» κάθε ρεύματος δεν σημαίνει απαραίτητα πως κατατάσσονται μόνο στο εκάστοτε ρεύμα. Παράδειγμα: Ο Goethe θεωρείται εκπρόσωπος: του κλασικισμού, του ρεύματος «θύελλα και ορμή».
3. Κλασικισμός Το μνημείο της Walhalla κοντά στο Regensburg, Βαυαρία Αθηναϊκή βραδιά, Ιάκωβος Ρίζος, Εθνική Πινακοθήκη
4. Κλασικισμός • Μίμηση της αισθητικής, της θεματολογίας και του ύφους των κλασικών συγγραφέων της αρχαιότητας (ελληνικής και ρωμαϊκής). • Στη τέχνη, το ρεύμα αυτό είναι συνώνυμο της συμμετρίας, της απλότητας και των σταθερών συνθέσεων. • Στην Ελλάδα το ρεύμα αυτό εμφανίστηκε κοντά στο 1830 και επεκτάθηκε μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. • Στην Ευρώπη, κλασικοί συγγραφείς και καλλιτέχνες ανθίζουν ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα. Laokoon, λεπτομέρεια. Εικόνα: Wikipedia
5. Κλασικισμός: Γιατί στην Ελλάδα; Γιατί στην Ευρώπη; • Η εμφάνιση και η άνθιση του κλασικισμού στην Ελλάδα συμπέφτει με την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους. Οι Έλληνες, στη προσπάθεια τους να συγκροτήσουν μια ενιαία εθνική ταυτότητα, επιστρέφου στις «ρίζες» τους, στις ρίζες αυτές που ήταν γνωστές στους απανταχού Έλληνες: Γυρίζουν στην Αρχαία Ελλάδα. • Η άνθιση του Κλασικισμού συνδέεται έμμεσα και με την επιλογή της Αθήνας για πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. • Στην Ευρώπη, η στροφή στην Αρχαιότητα, συνδέεται με την ανάγκη για απλότητα και αρμονία. • Οι υποστηρικτές του Κλασικισμού αποδοκιμάζουν την Γαλλική Επανάσταση ως μέσο επιδίωξης πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών. Στρέφονται στις Καλές Τέχνες και τονίζουν την αξία της Παιδείας. • Στη Γερμανία, η οποία βρίσκεται χωρισμένη σε κρατίδια και χάνει εδάφη με την εμφάνιση του Ναπολέοντα, ο Κλασικισμός (και η Ελληνική Αρχαιότητα) λειτουργεί ως βοήθεια στη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας παρά τον γεωγραφικό κατακερματισμό (βλ. πολιτικό σύστημα της αρχαίας Ελλάδας(
6. Κλασικισμός- Λογοτεχνικά Χαρακτηριστικά • Πρωταγωνιστές των λογοτεχνικών έργων του ρεύματος του Κλασικισμού αποτελούσαν συνήθως ήρωες, μεγαλοπρεπείς προσωπικότητες και ευγενείς. • Οι πρωταγωνιστές παρουσιάζονται χωρίς ελαττώματα και αδυναμίες. • Εξιδανίκευση του Κόσμου. • Υψηλό λεξιλόγιο, καθαρεύουσα, λέξεις που αναφέρονται σε υψηλές, αφηρημένες, δυσνόητες έννοιες. • Χρήση λίγων εκφραστικών μέσων. • Θέματα εμπνευσμένα από την Αρχαιότητα. • Η λογική υπερτερεί του συναισθήματος (αντίθεση με τον Ρομαντισμό, τη θύελλα και ορμή). • Υψηλά νοήματα. • Σημαντικοί εκπρόσωποι: Κάλβος, Χριστόπουλος, Ραγκαβής. • Σημαντικοί ευρωπαίοι εκπρόσωποι: Goethe, Schiller, Wieland. • «Πατέρας» της κλασικής τέχνης και εμπνευστής των ιδεών του κλασικισμού στη λογοτεχνία θεωρείται ο θεωρητικός της τέχνης Johann Joachim Winckelmann.
7. Πως είναι ένα κλασικό λογοτεχνικό ποίημα; • «Εις την ψυχήν σας δίδει», καθαρεύουσα + υψηλό λεξιλόγιο. • «Ολύμπια δώματα», αναφορά στην Ελληνική Αρχαιότητα. Α. Κάλβος: Ωδή ένατη: Εις Ελευθερίαν.
8. Πως είναι ένα κλασικό λογοτεχνικό ποίημα; • «Χορών… δοξάζουν»: Εξιδανίκευση του Κόσμου. • Στο ποίημα δεν υπάρχει έκφραση συναισθημάτων. • «ή των θριάμβων τ ‘άσματα»: Χρήση ηρωικών/μεγαλοπρεπών εκφράσεων και λέξεων.
9. Ρομαντισμός Περιπλανόμενος πάνω από τη θάλασσα ομίχλης, Caspar David Friedrich, 1818. Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Εζέν Ντελακρουά, 1826
10. Ο Ρομαντισμός στην Ευρώπη: Γιατί; Τι συνέβαινε στον κόσμο; • Βιομηχανική Επανάσταση • Μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις • Οικονομικός φιλελευθερισμός • Αστικοποίηση • Μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις σε όλη την Ευρώπη • Τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα αρχίζουν και αποκτούν πολιτική συνείδηση
11. Ρομαντισμός: Γεννήθηκε από τη θύελλα και ορμή; • Ο όρος «ρομαντισμός» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στην Αγγλία με σκοπό να χαρακτηρίσει ιστορίες με θέμα τους ιππότες, περιπέτειες, δυσκολίες ζωής αλλά και ανεκπλήρωτους έρωτες. • Ο ρομαντισμός είναι ένα ρεύμα αμφιταλαντευόμενο. Βρίσκεται ανάμεσα στον φόβο για το καινούριο και την εμπιστοσύνη για κάθε είδους πρόοδο. • Η πρώτη κίνηση με ρομαντικά στοιχεία εκδηλώθηκε στη Γερμανία γύρω στο 1767. Η κίνηση αυτή έγινε γνωστή με το όνομα «Θύελλα και Ορμή» (Sturm und Drang).
12. Sturm und Drang • Οι υποστηρικτές της «θύελλας και ορμής» ήταν συνήθως νέοι και φιλόδοξοι συγγραφείς και ποιητές. • Απέναντι στη λογική και το μυαλό, οι υποστηρικτές του ρεύματος αυτού θέτουν την καρδιά (Herz) και τα συναισθήματα ( Empfindungen). • H θύελλα και ορμή προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα που η Αναγέννηση με όλα τα ακόλουθά της είχε δημιουργήσει. • Σταματάει να βλέπει τον άνθρωπο μόνο ως ένα μέρος του όλου και δίνει αξία στην ατομική του μοναδικότητα. • Θεματικά στρέφεται στην αστική τάξη και βρίσκει την ευκαιρία να εκφράσει την καταπίεση που αυτή δέχεται από τους ευγενείς της εποχής. • Για τους υποστηρικτές του Sturm und Drang η τέχνη δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να μάθει. Θεωρούν πως οι συγγραφείς βρίσκονται πάνω από τους απλούς ανθρώπους καθώς έχουν το «χάρισμα» να κάνουν πράγματα σαν «μικροί θεοί» (Genie). • Σταματούν να ωραιοποιούν τον κόσμο, δεν ακολουθούν κανόνες ποιητικής και προτιμούν την αφηρημένη και αυθαίρετη γλώσσα. • Χαρακτηριστικό έργο: Τα Πάθη του νεαρού Βέρθερου
13. Ο Ρομαντισμός στην Ελλάδα • Πρώτη εμφάνιση: Επτάνησα *τέλη 18ου, αρχές 19ου • Μετά την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους επανεμφανίστηκε και στην Αθήνα. • Η εξέλιξη του επηρεάζεται από τα πολιτικά πράγματα και τις ιστορικές συνθήκες όπως: η προσπάθεια καθορισμού πολιτισμικής ταυτότητας, μεγάλη ιδέα, αλύτρωτες περιοχές.
14. Ρομαντισμός • Μελαγχολικός και απαισιόδοξος τόνος* κοινό στοιχείο με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό. • Τάσεις φυγής από το σήμερα και το τώρα + νοσταλγία για το παρελθόν* κοινό στοιχείο με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό. • Τονισμός της φυσικής ομορφιάς. • Περιγραφή τοπίων με κέντρο τα νεκροταφεία, έρημα τοπία, παλιά και ερειπωμένα κτήρια, νυχτερινή φύση κλπ.* κοινό στοιχείο με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό. • Ανεκπλήρωτοι έρωτες ή έρωτες που έληξαν άδοξα. • Καθαρεύουσα • Χρήση πολλών εκφραστικών μέσων. • Παραδοσιακός τρόπος γραφής (στίχοι, στροφές, ομοιοκαταληξίες πολλές φορές). • Έμμεση αναφορά στους αγώνες ανεξαρτησίας των λαών κλπ. • Χρήση συμβόλων. • ‘Ονειρο. • Μεταφυσικά χαρακτηριστικά.
15. Ρομαντισμός- Εκπρόσωποι • Ελλάδα: • Παπαρρηγόπουλος • Βασιλειάδης • Παλαιολόγος • Ροϊδης • Ευρώπη: • Schiller • Novalis • Thieck
16. Novalis: Ύμνοι στη Νύχτα • «Το λεπτό… αλκή»: Περιγραφή της φύσης, ωραιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. • «ξένος»: Μεταφορά + αποστροφή από το τώρα και το παρόν, ο άνθρωπος δεν ανήκει σε αυτή τη γη, αυτόν τον κόσμο.
17. Novalis: Ύμνοι στη Νύχτα • «Νύχτα»: Η νύχτα για τους ρομαντικούς συμβολίζει τη ψυχή, τα συναισθήματα. • «Έρμη και μόνη»: Τονισμός του «εγώ», αίσθηση αποξένωσης. • «βαθιά μελαγχολία φωλιάζει»: Μελαγχολικός και απαισιόδοξος τόνος. • «Αποστάσεις… ζωής μου»: Όνειρα.
18. Γ. Ζαλοκώστας: Η Αναχώρηση της • «Έφυγεν η κόρη που αγαπούσα»: Ανεκπλήρωτος έρωτας • «ένα κύμα»: Τονισμός της φύσης, πρωταγωνιστής του ποιήματος είναι ένα κύμα • Καθαρεύουσα • Μεταφορές, προσωποποιήσεις: «χωρίς να μου μιλήσει» • «να κλαίγω και να λαχταρώ»: Μελαγχολική διάθεση