Λογοτεχνικά Γένη: Ποίηση

Τι είναι η ποίηση; Γιατί πολλές φορές αναφερόμαστε σε αυτή με τον όρο "λυρική ποίηση;", πως η μορφή και τα θέματα της ποίησης άλλαξαν από την αρχαιότητα ως σήμερα;

Transcript

1. Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α Γ Ε Ν Η : Η Π Ο Ι Η Σ Η Ε Υ Γ Ε Ν Ι Α Π Α Π Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Υ , Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ι Κ Η Σ ΓΛ Ω Σ Σ Α Σ Κ Α Ι Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ , Ε Κ Π Α
2. Τι είναι Ποίηση; Ο όρος «ποίηση» ήδη στην Αρχαιότητα σχεδόν ταυτιζόταν με τον όρο «λογοτεχνία». Στην Ευρώπη, μέχρι και την εποχή του Κλασικισμού, ποίηση θεωρούταν οτιδήποτε μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αισθητικά φορτισμένο και να αποτελέσει το αντικείμενο της Ποιητικής. Στη νεότερη ευρωπαϊκή και ελληνική λογοτεχνία, για να αποφευχθεί η σύγχυση των όρων «ποίηση» και «λογοτεχνία», οι θεωρητικοί πρόσθεσαν μπροστά από τη λέξη «ποίηση» το επίθετο «λυρική». Αντίστοιχα σε άλλες γλώσσες: Lyrik (γερμανικά), lyrical poetry (αγγλικά) κλπ. Το επίθετο «λυρικός» προτιμήθηκε για τρεις διαφορετικούς λόγους: Η δραματική ποίηση εντάσσεται πλέον επίσημα στο λογοτεχνικό είδος «Δράμα», η επική ποίηση έπαψε να υπάρχει ( και όσα ποιήματα υπήρχαν εντάσσονται στο λογοτεχνικό γένος «Έπος») ενώ το επίθετο «λυρικός» παραπέμπει στη κυριαρχία της υποκειμενικής ποίησης.
3. Τι είναι Ποίηση; • Για να χτίσουμε έναν πλήρη ορισμό της Ποίησης, θα πρέπει σίγουρα να συμπεριλάβουμε τις παρακάτω λέξεις:  Υποκειμενικότητα  Βίωμα (με την έννοια του Erlebnis)  Ενσυνέσθηση (με την έννοια των λέξεων Einfühlung, Empathie)  Ευαισθησία  Ατομικότητα • Λυρική ποίηση (από το ελλην. Λύρα): η υποκειμενικότερη από τις τρεις «φυσικές μορφές» (=γένη) της ποίησης (λογοτεχνίας)·άμεση μορφοποίηση ενδοψυχικών διεργασιών του ποιητή, που γεννιούνται από την ευαίσθητη συνάντησή του με τον κόσμο (βλ. βίωμα), ανυψώνονται, μέσω της γλωσσικής τους πραγμάτωσης, από την ατομική περίπτωση στο Γενικό και Συμβολικό και προσφέρονται στον προσλαμβάνοντα μέσω μιας εναισθανόμενης συν-κίνησης. (Wilpert Gero, Sachwörterbuch der Literatur, όπως παρατίθεται στο Γ. Βελουδής, ΓραμματολογίαΘεωρία λογοτεχνίας, Αθήνα 1994, σ.106) Ο παραπάνω ορισμός αποτελεί μια καλή προσπάθεια ορισμού της Ποίησης. Παρόλα αυτά, δεν λαμβάνει υπόψιν τις εξής παραμέτρους: Η ανθρώπινη γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν και δημιουργήθηκε με σκοπό να καλύψει τις κοινωνικές ανάγκης του ανθρώπου. Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι κοινωνική πράξη. Ο ψυχισμός κάθε ατόμου αποτελεί και κοινωνικό γεγονός.
4. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Αρχαιότητα • Το πρώτο κείμενο που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ποιητικό, πιθανώς κατάγεται από την αρχαία Αίγυπτο. Τα πρώτα ποιήματα εκεί, ήταν συνδεμένα με θρησκευτικές τελετές ( κηδείες, επικλήσεις στους θεούς κλπ.) ή με τα μαγικά τελετουργικά. • Η εβραϊκή ποίηση είχε παρόμοιο περιεχόμενο με αυτό της αιγυπτιακής. • Στην Αρχαία Ελλάδα: Πρώτα δείγματα ποίησης εντοπίζονται ήδη στα Ομηρικά Έπη. • Άνθιση γνωρίζει όμως κατά τον 7ο με 6ο αιώνα π.Χ. στα νησιά του Ανατολικού Αιγίου και τη Μ. Ασία.
5. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Αρχαιότητα • Τα ποιήματα αυτά συνήθως πραγματευόταν τα παρακάτω: • Ο δήμος και η πόλη • Η αστική τάξη • Το εμπόριο • Η φιλοσοφία • Συνήθως η απαγγελία τους συνοδευόταν από μουσική • Κάποια γνωστά είδη λυρικής ποίησης: Ωδή, εγκώμιο, ελεγεία, θρήνος κα.
6. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Αρχαιότητα • Η πρώτη Ποιητική που γράφτηκε ποτέ ήταν ελληνική και γραμμένη από τον Φιλόσοφο Αριστοτέλη. • Η Ποιητική σαν όρος, μοιάζει με τον σύγχρονο όρο «θεωρία λογοτεχνίας». • Στη «Ποιητική» του ο Αριστοτέλης προσπαθεί να ορίσει τη ποίηση σε συνάρτηση με την Ιστοριογραφία, να ξεχωρίσει τον ποιητή από τον ιστοριογράφο, όπως και να ορίσει τον σκοπό της ποίησης. • Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στον τομέα της Ποιητικής τον όρο «Μίμηση", ο οποίος επηρέασε βαθιά την ευρωπαϊκή ποίηση και λογοτεχνία μέχρι και τον Διαφωτισμό.
7. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Μεσαίωνας • Κατά τον Μεσαίωνα ξεχωρίζουν δύο διαφορετικά ήδη ποίησης: • Αυτά που έχουν ως κεντρικό τους θέμα τη Θρησκεία, τον Θεό και την Εκκλησία: Εκκλησιαστική Ποίηση • Αυτά που έχουν ως κεντρικό τους θέμα την Αγάπη, τον Γάμο, τα κοσμικά θέματα: Κοσμική Ποίηση
8. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Μεσαίωνας • Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, οι οποίες κατά τον Μεσαίωνα αρχίζουν και αναπτύσσουν τις εθνικές τους γλώσσες, γράφονται τα πρώτα εθνικά έπη. • Με την ανακάλυψη της Τυπογραφίας, παρατηρείται μια τεράστια αλλαγή στον τρόπο που τα ποιήματα παράγονται, μεταδίδονται αλλά και προσλαμβάνονται. • Η Τυπογραφία συμβάλλει επίσης στον διαχωρισμό της μουσικής από την ποίηση.
9. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Ρομαντισμός • Ο Ρομαντισμός αποτελεί τη λογοτεχνική εποχή κατά την οποία η Ποίηση ανθίζει και φτάνει στο αποκορύφωμά της. • Μέσα στη ποίηση, οι λογοτέχνες καταφέρνουν να μεταφέρουν ευκολότερα και πιο έντονα όλες τις αξίες και τις αρχές που υποστηρίζουν ( φαντασία, συναίσθημα, αγάπη, ατομικότητα, υποκειμενικότητα, όχι κανόνες, πάθος κλπ. ) • Ο Ποιητής γίνεται δημιουργός, δεν ακολουθεί κανόνες της Ποιητικής ούτε υπακούει σε κανέναν (σε αντίθεση με άλλα επαγγέλματα της εποχής). • Ο Ποιητής εξάλλου για τους Ρομαντικούς είναι ένας «μικρός Θεός» (Genie).
10. Η Ποίηση μέσα στον χρόνο: Νεωτερική Ποίηση • Μέσα του 19ου αιώνα κ.ε. • Στην Ελλάδα: Εποχή του Μεσοπολέμου. • Ελεύθερος στίχος • Το υποκείμενο γίνεται η γλώσσα • Η σημασία του ήχου ( ιδιαίτερα στο Dada) • Κρίση της γλώσσας ( Hofmannstahl, Walter Benjamin) • Σύντομα σε έκταση ποιήματα • Τονισμός της διαφοράς ανάμεσα σε λυρική ποίηση και πρόζα. • Συνήθως όχι μέτρο, ομοιοκαταληξία, ομοιομορφία στην εμφάνιση. • Συνειρμική χρήση της γλώσσας. • Έκφραση μιας διαφορετικής υποκειμενικότητας, ενός ποιητικού εγώ που δεν ανήκει εδώ ( Εγώ είναι ένας άλλος)
11. Ομοιοκαταληξία: Είδη Ζευγαρωτή: ααββ. Πλεχτή: αβαβ. Σταυρωτή: αββα. Ζευγαροπλεχτή: ααβγγβ. Ελεύθερη: Πολλοί διαφορετικοί συνδυασμοί
12. Μέτρο: Είδη Ίαμβος: Άτονη συλλαβή, τονισμένη συλλαβή κλπ. Κυρίως συναντάται σε δημοτικά τραγούδια. Τροχαίος: Τονισμένη συλλαβή, άτονη συλλαβή κλπ. Ανάπαιστος: 2 άτονες συλλαβές, μια τονισμένη κλπ. Δάκτυλος: Μια τονισμένη, 2 άτονες. Σπάνιος στη νεοελληνική ποίηση. Μεσοτονικό: Συνδυασμός μιας άτονης, μιας τονισμένης και μιας άτονης συλλαβής.
13. Βιβλιογραφικές Αναφορές Αλεξίου Βασίλης. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΑΠΘ. Σημειώσεις στο μάθημα: Θεωρία της Λογοτεχνίας και διδακτική πράξη. Ingo Leiß und Hermann Stadler: Deutsche Literaturgeschichte, Band 8 (Wege in die Moderne), 3. Auflage, München: DTV 2004.