Gelijke kansen in een gesegregeerd onderwijssysteem ?

Ides Nicaise (KU Leuven: HIVA & PPW) Zes uren voor de Democratische School 16/11/2019

Transcript

1. Gelijke kansen in een gesegregeerd
   onderwijssysteem ?
   Ides Nicaise (KU Leuven: HIVA & PPW)
   Zes uren voor de Democratische School
   16/11/2019
   

   View Slide

2. Trends in ongelijkheid: cognitieve uitkomsten
   

   View Slide

3. Trends in de ongelijkheid: niet-cognitieve uitkomsten
   

   View Slide

4. Trends in de ongelijkheid: studie-oriëntering
   Verdeling over onderwijsvormen, 2003 en 2015, naar deciel
   Aandeel leerlingen naar
   onderwijsvorm
   0
   25
   50
   75
   100
   D1 D5 D10
   3,7
   1,12
   20,68
   15,14
   49,35
   59,4
   16,01
   10,65
   40,61
   44,63
   33,47
   30,35
   80,29
   88,23
   38,71
   40,23
   17,18
   10,25
   ASO TSO/KSO BSO
   

   View Slide

5. Trends in segregatie
   

   View Slide

6. Ongelijke onderwijsuitkomsten en segregatie
   

   View Slide

7. Segregatie en ongelijke uitkomsten
   Waarom versterkt segregatie de
   ongelijke kansen ?
   • Leerlingniveau:
   o Cognitief: peer group effecten
   o Psychologisch (demotie)
   o Sociaal: leerklimaat
   • Leerkracht-niveau:
   o Matteüseffecten
   o Verwachtingseffecten
   • Schoolniveau:
   o Polarisatie door quasi-marktwerking
   o Collectief sociaal kapitaal
   • Systeemniveau:
   o Verschillende curricula
   Sociale
   ongelijkheid
   Ongelijke
   kansen op
   school
   Ongelijke
   prestaties
   Academische
   segregatie
   Sociale
   segregatie
   

   View Slide

8. Waarom blijft segregatie bestaan?
   De meritocratische ideologie van ons onderwijs
   3 bronnen van ongelijkheid
   • Aangeboren ‘talenten’
   => moeten maximaal benut worden
   • Inspanning
   => moet aangemoedigd worden
   • Omstandigheden (o.a. sociale herkomst)
   => moeten gecompenseerd worden
   Twee eerste vormen van ongelijkheid worden
   als wenselijk ervaren => gecultiveerd
   Derde vorm van ongelijkheid wordt tegengegaan
   Maar: ongelijke ‘talenten’ zijn ook sociaal
   bepaald => reproductie van sociale ongelijkheid
   blijft duren
   

   View Slide

9. Instrumenten van meritocratisch beleid
   Maximiseer ‘gewenste’ ongelijkheden
   (gebaseerd op ‘verdienste’ (= talent + inspanning)
   • Competitie tussen leerlingen / scholen
   o Vrije schoolkeuze
   o Vergelijkende prestatiemetingen
   o Financiering op basis van prestaties
   • Systematische selectie
   o Gesegregeerd onderwijs voor minder
   getalenteerden
   o Vroege detectie van talenten (toetsen)
   o Voortschrijdende selectie (tracking)
   Minimiseer ‘ongewenste’ ongelijkheden
   (als gevolg van omstandigheden)
   • Kostenloos onderwijs
   + financiële ondersteuning lln / studenten
   volgens inkomen en verdiensten
   • leerplicht
   • Taalbaden voor migranten
   

   View Slide

10. Vier mechanismen van academische segregatie in Vlaanderen
    • Schoolkeuze (quasi-marktwerking in onderwijs)
    • Buitengewoon onderwijs
    • Zittenblijven
    • Waterval in secundair onderwijs
    

    View Slide

11. Quasi-marktwerking, segregatie en ongelijke uitkomsten
    • Vrije schoolkeuze en vrijheid van onderwijs
    => concurrentie tussen lln / ouders voor de
    beste scholen
    => concurrentie tussen scholen voor de
    beste leerlingen
    • Sterke scholen romen de markt af
    ⬄ zwakkere scholen kunnen niet
    selecteren
    => polarisatie naar sociale herkomst
    => opwaartse spiraal voor sterke scholen /
    neerwaartse spiraal voor zwakkere scholen
    => sociale ongelijkheid in uitkomsten wordt
    uitvergroot
    

    View Slide

12. Buitengewoon onderwijs, segregatie en ongelijke uitkomsten
    • België / Vlaanderen behoren tot koplopers qua omvang van buitengewoon
    onderwijs
    • Grijze zones tussen ‘functiebeperking’ en ‘sociale beperking’: types 1-3-(8)
    => in buitengewoon onderwijs zijn 54% van de leerlingen GOK-indicatorleerlingen
    (type 1: 80%; type 3: 68%)
    • Voor heel wat leerlingen is (gesegregeerd) buitengewoon onderwijs contra-
    productief (Vanlaar e.a. 2012)
    

    View Slide

13. Zittenblijven, segregatie en ongelijke uitkomsten
    Feiten:
    • OESO-gemiddelde tussen 6-15 jaar: 16%
    ⬄ Vlaanderen 28,9%
    • Armste deciel 45% ⬄ rijkste deciel 9%
    Oorzaken van ongelijkheid in
    zittenblijven:
    • Ongelijke kansen
    • Discriminatie in attestering (Unia 2018)
    Gevolgen:
    • Verslechtering prestaties op lange termijn
    (Lamote 2013; Vandecandelaere e.a. 2016)
    • Vroegtijdig schoolverlaten (De Witte e.a. 2013)
    

    View Slide

14. Waterval in secundair onderwijs
    Bron: Dockx (2019, op basis van LOSO)
    (=30%)
    (=41%)
    (=47%)
    Einde
    Start
    Klassieke talen
    Moderne talen
    TSO
    BSO
    (=30%)
    (=41%)
    (=47%)
    

    View Slide

15. Gevolgen van waterval
    Argumenten voorstanders
    • Kwaliteit primeert
    ⇒ sterke lln kunnen excelleren
    ⇒ minder falen en ontmoediging
    ⇒ hogere gemiddelde prestaties
    • Betere aansluiting onderwijs - arbeidsmarkt
    Bevindingen van onderzoek
    • Premature oriëntering => fouten => meer
    ontmoediging
    • Collectieve frustratie in TSO/BSO =>
    schoolmoeheid => onderprestatie
    • Ongelijke waardering onderwijsvormen =>
    tekort aan STEM-gediplomeerden
    • Negatieve attitudes t.o.v. Levenslang leren
    => kwetsbaarheid BSO-afgestudeerden
    • Zwakkere democratische attitudes
    • VERSTERKTE SEGREGATIE /
    ONGELIJKHEID
    

    View Slide

16. Beleidsimplicaties
    1. Quasi-marktwerking tegengaan
    • Conflict vrijheid – gelijkheid in
    inschrijvingsbeleid: overheidstussenkomst
    nodig
    • Diversiteitsconsulenten / samenwerking met
    middenveld in wervingsbeleid
    • Regulering uitstroom (witte vlucht /
    uitsluitingen)
    • Praktijktoetsen discriminatie
    • Centrale examens i.f.v. gelijke kwaliteit
    scholen
    • Versterking GOK-ondersteuningsbeleid
    2. Inclusief onderwijs versterken
    • Volhouden en versterken (meer
    ondersteuning, meer middelen)
    • Discriminatie op basis van taal en sociale
    herkomst toetsen
    

    View Slide

17. Beleidsimplicaties (vervolg)
    3. Zittenblijven voorkomen
    • Meer differentiatie en leerlingbegeleiding
    • Herziening attesteringsbeleid: B- en C-
    attesten vervangen door menu van
    alternatieven (vakantiewerk, taalbad,
    herexamens, modularisering, remediëring
    tijdens schooljaar...)
    • Financiële prikkels voor scholen ?
    4. Verdere hervorming SO
    • Wegwerken niveauverschillen tussen
    onderwijsvormen
    o Opwaardering TSO / BSO (d.m.v.
    eindtermen, duaal leren...)
    o Meer praktische vakken in ASO (STEM)
    • Versterking individuele differentiatie-uren
    doorheen het ganse curriculum
    • Bevorderen ‘zalm-model’
    • Bevorderen domeinscholen / beperken
    unilaterale scholen
    

    View Slide