Ontoloji nedir?

İçerikte
– Aptal veri, akıllı veri karşılaştırımı
– Ontoloji tanımı
– Ontolojilerin amaçları
– Ontoloji ögeleri
– Bilgi temsil yeteneği
– Çıkarsama
– Ontoloji geliştirme için metodoloji önerileri
konuları bulunur.

Sunumda anlatılan Pizza Hut ontolojisine aşağıdaki adresten erişilebilir:
https://gist.github.com/ubenzer/5568415

Transcript

2. • Aptal veri, akıllı veri • Ontolojiler – Ontolojilerin amaçları – Ontoloji ögeleri – Bilgi temsil yeteneği • Çıkarsama • Ontoloji geliştirme için metodoloji önerileri – Ontology Development 101 by Stanford University • Örnek ontoloji • Yararlanılan kaynaklar
3. • Veritabanları siz veri olarak ne verirseniz onu tutar. – Tabloyu tanımlarken, sütunlar hangi türdeyse veri odur. – Yaş aralığı da, sayısal loto numarası da, 1988’ten bu yana kaç saniye geçtiği de sadece «sayı» anlamını taşır. • Web’deki bir çok veri sadece insanlar için anlaşılabilirdir. Bizim için Japonca ne ise, makineler için web yaklaşık aynı şeydir. • Aptal veri, sadece rakam/harf dizisidir, ne olduğunu bilmez. • Bu verilerin ne anlama geldiğini, sadece verileri kullanan programlar bilir. • Veriler üzerinde çıkarsama otomatik yapılamaz. • Verilerin taşınması ve ortak kullanım güçleşir.
4. • Verileri, verilerin anlamları ve aralarındaki ilişkiler ile birlikte tutmak «akıllı» yapar. • Verilerin ne anlama geldiği de veriler ile birlikte tutulursa, verilerin ne anlama geldiğini herkes bilir. • Veriler üzerindeki çıkarsama, verilerin ilişkilerine göre otomatik olarak yapılabilir. • Verini taşınması ve ortak kullanımı kolaylaşır.
5. • Knowledge base • Ontoloji aşağıdakileri temsil edebilir: – T-Box / Terminological component – U-Box / Assertion component
6. • To share common understanding of the structure of information among people or software agents • To enable reuse of domain knowledge • To make domain assumptions explicit • To separate domain knowledge from the operational knowledge • To analyze domain knowledge
7. • Classes: Concepts in our domain • Properties – Object Properties – Data Properties • Restrictions • Individuals: Instances of classes.
8. • Ontoloji oluşturulabilecek bir çok dil bulunmaktadır. – RDF, RDFS, OWL… • Tüm dillerin belirli bir kavram ifade yeteneği vardır. Bazı diller daha sınırlı, bazıları daha geniştir. Bu ifade yeteneği, – Çıkarsama süresini (ve sonlu bir zamanda bitip bitmeyeceğini) – Dilin bir alanda kullanıma uygun olup olmadığı – vs. konusunda karar vermeyi sağlar.
9. • Ontolojilerin en önemli özelliklerinden birisi çıkarsamadır. • Ontolojiye verilen bilgiler ve ontoloji dilindeki tanımlı parçalardan yola çıkılarak yeni bilgiler elde edilebilir. – Ontolojide çıkarsanan bilgilerin tamamı ontolojideki bilgilerden yola çıkarak bulabileceğimiz bilgilerdir. Çıkarsama yeni şeyler icat etmez! – Ontolojide çıkarsanan bilgiler «tahmini, istatistiki, yaklaşık bilgiler» değildir. Hepsi kurallar ile çıkarsanan «doğru» bilgilerdir. • Çıkarsama ağır yük getiren bir iştir.
10. • Adım 1: Determine the domain and scope of the ontology – Ontolojide neler olacak? – Ontolojiyi ne için kullanacağız? – Ontolojimiz hangi soruları cevaplayabilir hale gelecek? – Ontolojiyi kim kullanacak ve bakımını kim yapacak? • Adım 2: Consider reusing existing ontologies – Bu iş veya yakın bir iş için üretilmiş bir ontoloji var mı? – Reusing sanıldığından zor olabilir. • Ontolojinin kullanım amacı, (konseptlere bakış açısı) • Granularity
11. • Adım 3: Enumerate important terms in the ontology – Ontolojiye girmesi olası sıfatlar, terimler , eylemler ve varsa diğer tüm kelime, kelime öbekleri belirlenir. • Adım 4: Define the classes and the class hierarchy – Kelime öbeklerinden hangilerinin class olmaya müsait oldukları belirlenir. Bunlar arasındaki hiyerarşi oluşturulur. • Top down, bottom up, ortaya karışık approaches. – Dikkat edilmesi gerekenler: • Class hierarchy is an “is-a” relation • Single X is not a subclass of all X. • Transitivity • Avoiding class cycles • Sibling granuality
12. • Adım 5: Define the properties of classes – Kelime öbeklerinden yararlanarak hangilerinin bir classı tanımlayan özellikler (propertyler) olacağı belirlenir. – Ontolojilerde propertyler classlardan bağımsızdır. Kendi hiyerarşileri bulunur. • Adım 6: Define the facets of the properties – Propertylere anlam kazandırmak için, domain, range, cardinality gibi kısıtlar, özellikler eklenir. • Adım 7: Create instances – Oluşturulan modele instancelar girilebilir. • Doğru/yanlış ontoloji diye bir şey yoktur. Aynı amaç için bile olsa, birbirinden farklı ontolojiler üretilebilir. Bunlardan birine doğru, diğerine yanlış demek mümkün değildir.
14. • Osman Hoca • Semantic Web for the Working Ontologist, Modeling in RDF, RDFS and OWL (Dean Allemang, James Hendler - 2008) • Ontology Development 101: A Guide to Creating Your First Ontology (Natalya F. Noy , Deborah L. McGuinness - Stanford University) • Wikipedia • Protoge Web Site